بسیاری از اعمال زندگی روزانه ما توسط نظم دهنده‌های متوالی شکل می‌گیرد. تحقیقات معتبر در این زمینه نشان می‌دهد که افراد در پاسخ‌هایشان از نظم دهنده‌های متوالی سود می‌برند، حتی زمانی که از توالی آنها خبر ندارند. این نوع از اعمال مربوط به شکلی از حافظه است که به شکل پنهان بر اعمال ما اثرمی‌گذارد. بعضی مواقع، انسان از اثر بعضی تجربیات قبلی خود آگاه نیست (و از این رو نمی‌تواند آن‌ها را گزارش کند)، اما رفتار او مدرکی دال بر اثر آن تجربه قبلی است. به عنوان مثال، اگر قصد توصیف نحوه اجرای دقیق ضربه به توپ تنیس یا تعویض دنده اتومبیل را داشته باشیم، احتمالاً نمی‌توانیم به شکلی آگاهانه توالی اجرا را، همان‌گونه که اجرا می‌کنیم، توصیف کنیم. با این که فرد قادر به یادآوری هوشیار توالی رفتار خود حین رانندگی نیست، اما رفتار او شاخص واضحی از مهارت رانندگی او ارائه می‌كند. اثر تجربیات نا‌هوشیار قبلی بر رفتار اخیر، به عنوان حافظه ضمنی یا غیراخباری معروف است. بر خلاف بیشتر اشکال حافظة درازمدت که بر شکل‌گیری تشکیلات‌هایپوکمپی تکیه دارند، حافظه ضمنی در افراد با آسیب به سیستم‌هایپوکمپی سالم می‌ماند. احتمالاً، رفتار انسان اغلب از طریق اثرات تجربیات قبلی قالب ریزی می‌شود تا جمع‌آوری مجدد هوشیارانه وقایع گذشته. بنابراین، بررسی حافظه ضمنی و اثر آن بر اعمال انسان از اهمیت زیادی برخوردار است. حافظه ضمنی اشکال متعددی دارد. معروف ترین اشکال آن شامل؛ شرطی سازی، راه اندازی مکرر و حافظه رویه‌ای است.

حافظه رویه‌ای، مربوط به توانایی مهم انسان برای اکتساب مهارت‌های حرکتی جدید از طریق اجرای توالی‌های حرکتی است. هرچند که به هنگام آموزش، اکتساب مهارت‌های حرکتی انسان اغلب از طریق فرایندهای هوشیار و آشکار رخ می‌دهد، اما دانش توالی حرکتی می‌تواند بدون تمایل فرد و صرفاً از طریق اجرای متوالی الگوی زنجیره‌ای حرکات نیز رخ دهد. یادگیری توالی حرکتی زنجیره‌ای به شکل گسترده با استفاده از تکلیف زمان واکنش زنجیره‌ای ((SRTT مورد بررسی قرار گرفته است.

معرفی آزمون

این تکلیف برای مطالعه و  بررسی چگونگی شكل‌گیری و یادگیری توالی‌ها به صورت ضمنی در مغز، به‌كار می‌رود. هنگام اجرای این تکلیف به آزمودنی‌ها آموزش داده می‌شود تا به هریک از توالی‌های محرک، پاسخ حرکتی مناسب بدهند. در نسخه اولیه این تکلیف ترتیبی از محرک‌ها ارائه می‌شد که توالی رخداد آنها به شکل پنهانی تکراری بود. با تکرار و تمرین، آزمودنی‌ها در بلوک‌های کوششی که تکراری و قابل پیش‌گویی بود نسبت به بلوک‌های کوششی تصادفی سریعتر عمل می‌کردند که نشانگر یادگیری بود. آنچه که بر اثر تمرین این تکلیف اتفاق می‌افتد یادگیری ضمنی است. یادگیری ضمنی، نوعی یادگیری به شیوة اتفاقی است، چراکه آزمودنی‌ها از وجود توالی تکراری در تکلیف ناآگاهند، در نتیجه هیچ رویكرد ارادی برای یادگیری آن ندارند. تفاوت زمان واکنش میان کوشش‌های متوالی و غیر توالی (تصادفی) به شرط عدم آگاهی آزمودنی از وجود یک ساختار متوالی تکراری در تکلیف، یادگیری SRT ضمنی نام دارد.

مشکل اصلی در تکالیف قبلی زمان واکنش زنجیره‌ای، این است که انواع متفاوت اطلاعات با یکدیگر مختلط می‌شود که همگی می‌تواند در اثر یادگیری مشاهده شده ایجاد شده باشد. پاسخ سریع‌تر در تلاش‌های متوالی در مقایسه با تلاش‌های تصادفی نشانگر این است که بعضی چیزها آموخته شده است. اما، دقیقاً مشخص نیست که نوآموز کدام نوع از اطلاعات را فراگرفته و از آنها برای سریع‌تر کردن پاسخ خود استفاده کرده است.

در مطالعاتی که شرایط کنترلی تصادفی آنها از لحاظ انواع اطلاعات غیر مرتبط با بلوک‌های متوالی منطبق نیست، تفسیر نتایج مشکل است چرا که ممکن است اطلاعات دیگر غیر از توالی تکراری منجر به اثر کاهش زمان‌واكنش شده باشد. به عنوان نمونه، اگر ساختار یک توالی احتمال متفاوتی از نمایش هر محرک را داشته باشد، مثلاً 1-3-2-4-2-3، آگاهی از احتمال بالاتر ظهور 2 و 3 نسبت به 1 و 4 می‌تواند برای توجیه زمان‌واكنش پایین‌تر توالی‌های کوشش‌های متوالی کافی باشد. این واقعیت که تفاوت در تواتر نسبی، نقش مهمی‌در یادگیری SRT ایفا می‌کند توسط شانکس (1994) نیز نشان داده شده است.

مشکل دیگر مربوط به تکلیف SRT قدیمی‌این است که اطلاعات توالی حرکتی با اطلاعات توالی ادراکی مختلط می‌شود. در تصاویر SRT، یادگیری می‌تواند عمدتاً از طریق توالی‌های ادراکی یا  توالی‌های پاسخ حمایت شود، بنابراین الگوی متفاوتی از فعال‌سازی مغزی برای هر شرایط ایجاد شود.

برای رفع این مشکلات، تکلیف تطبیق رنگ زنجیره‌ای با الگویی جدید (آزمون فعلی) معرفی شده است. در این تکلیف، آزمودنی‌ها باید رنگ‌های سه مربع کوچک را با رنگ مربع بزرگی که بعد از آن ظاهر می‌شود تطبیق دهند. در این تکلیف احتمال چهار پاسخ برای آزمودنی‌ها وجود دارد که بر اساس نوع انطباق باید یکی از پاسخ‌ها انتخاب شود. وظیفه آزمودنی‌ این است که به دقت رنگ‌های مربع‌های کوچک را مشاهده نماید و آن‌ها را با رنگ مربع بزرگی كه به‌دنبال آن خواهد آمد، تطبیق دهد. چهار پاسخ احتمالی از این قرار است:

 کلید هیچ: زمانی که هیچکدام از رنگ‌های مربع‌های کوچک با رنگ مربع بزرگ تطبیق نداشته باشد.

 کلید 1: زمانی که یک رنگ از مربع‌های کوچک با رنگ مربع بزرگ انطباق داشته باشد.

کلید 2: زمانی که 2 رنگ از مربع‌های کوچک با رنگ مربع بزرگ انطباق داشته باشند.

کلید 3: زمانی که هر سه رنگ مربع‌های کوچک با رنگ مربع بزرگ انطباق داشته باشند.

در نسخه یادگیری حرکتی این تکلیف، توالی پاسخ‌ها با توجه به یک توالی ویژه تثبیت است، اما نوع محرک با توجه ترکیب متفاوتی از رنگ و شکل‌بندی آن متفاوت است. در این تکلیف دو نوع توالی ارائه خواهد شد، اولین توالی تکراری است و توالی دوم تصادفی است. در توالی تکراری، بدون آگاهی آزمودنی، توالی پاسخ 2-4-3-1-4 تکرار خواهد شد در حالی‌که رنگ و شکل‌بندی محرک‌ها متغیر خواهد بود. در توالی تصادفی توالی چهار پاسخ به شکل تصادفی خواهند بود اما در هر بلوک پاسخ 1، 2 و 3 از تواتر یکسان برخوردار بوده و پاسخ شماره 4 دوبرابر دیگر پاسخ‌ها خواهد آمد.

نتایج RT در اولین مطالعه با استفاده از این تکلیف، نشان داد یادگیری اطلاعات زنجیره ای مرتبه اول و مرتبه دوم بوده است، که نمی‌تواند مربوط به مشکلات احتمالی تکالیف قدیمی‌باشد مثل تواتر ساده محرک‌ها، تکراری بودن اطلاعات یا آگاهی آشکار از توالی ظهور محرک‌ها. (5) این مدرک استناد نظری مناسبی ارائه می‌كند که این تکلیف به شکل معتبری یادگیری ضمنی را می‌سنجد.

از ویژگی‌های این نرم افزار می توان به محاسبه نتایج فردی و گروهی، امكان انتقال دیتا به spss و رایانه دیگر، پرینت از نتایج، sort نتایج بر حسب شناسه افراد، ایجاد خلاصه‌ای از وضعیت هر فرد و... اشاره كرد.

لطفاً در ذكر منبع از آدرس زیر استفاده كنید:

خدادادی، مجتبی؛ قدیری، فرهاد و امانی، حسین (1393). نرم‌افزار تکلیف تطبیق رنگ زنجیره‌ای. تهران: موسسه تحقیقات علوم رفتاری‌- شناختی سینا.